bird bird bird

Հիսուսի հարությունը

Այս հոդվածում քննարկվում են Հիսուսի հարությանը հավատալու պատմական հիմքերը` մասնավորապես քննարկվում են դատարկ գերեզմանի, ետմահու հայտնվելու, ինչպես նաև առաջին աշակերտների հարության հանդեպ ունեցած հավատի փաստարկները։

Վերջերս Կանադական մի հայտնի համալսարանում խոսում էի Աստծո գոյության թեմայով։ Իմ դասախոսությունից հետո մի փոքր-ինչ բարկացած ուսանողուհի իր կարծիքի թերթիկում գրել էր․ «Ես համաձայն էի Ձեզ հետ մինչև այն պահը, երբ սկսեցիք խոսել Հիսուսի մասին։ Աստված քրիստոնյաների աստվածը չէ»։

Այս օրերին նման մոտեցումը բավականին տարածված է։ Շատ մարդիկ համաձայնում են ընդունել, որ Աստված գոյություն ունի, սակայն մեր բազմակարծիք հասարակության մեջ պատշաճ չէ պնդել, որ Աստված իրեն հայտնել է միայն Հիսուսի անձի միջոցով։ Իսկ ի՞նչ արդարացում ունեն քրիստոնյաները՝ պնդելու, որ քրիստոնյաների Աստվածն է միայն իրական՝ ի հակադրություն հինդուների, հրեաների ու մահմեդականների։ Քրիստոնյաների համար պատասխանը Նոր Կտակարանում է՝ Հիսուսի հարությունը։ «Որովհետև նա սահմանել է մի օր, երբ արդարությամբ պիտի դատի ամբողջ աշխարհը մի մարդու ձեռքով, որի միջոցով ուզեց հավատ ներշնչել բոլորին՝ նրան հարություն տալով մեռելներից» (Գործք 17.31)։ Հարության փաստն ապացուցում է, որ Հիսուսի ծայրահեղ պնդումներն իր իսկ աստվածային իշխանության վերաբերյալ ճիշտ են։

Իսկ ինչպե՞ս կարող ենք իմանալ, թե արդյոք Հիսուսը հարություն է առել։ Հարության մասին մի օրհներգում ասվում է․ «Ինձ հարցնում ես, թե ինչպես գիտեմ, որ նա ապրում է։ Նա իմ սրտում է ապրում»։ Այս պատասխանը մեր անձնական կյանքում միանգամայն բավական է, սակայն երբ քրիստոնյաները հրապարակավ ներգրավվում են ոչ հոգևոր մարդկանց հետ զանազան քննարկումներում, ինչպես օրինակ՝ տեղական թերթերում կամ ռադիոհաղորդումներում, կամ պարզապես զրուցում են աշխատակիցների հետ, ապա մեր հավատն ապացուցող խելամիտ փաստեր ներկայացնելու անհրաժեշտություն է առաջանում։ Այլապես մեր պնդումներով միայն ջուր կծեծենք, ինչպես այն մարդիկ, ովքեր որպես իրենց հավատի ապացույց՝ անձնական փորձառություններ են ներկայացնում։

Բարեբախտաբար, քրիստոնեությունը՝ որպես պատմության մեջ իր արմատները գցած կրոն, այնպիսի պնդումներ է անում, որոնք կարելի է քննել պատմականորեն։ Այդ դեպքում նորկտակարանյան գրվածքներին պետք է մոտենալ ոչ թե որպես Սուրբ Գրքի, այլ պարզապես հունարեն գրված զանազան զեկույցների ու նամակների հավաքածուի, որոնք մեզ են հասել դեռևս առաջին դարից, և որոնց պետք է ուսումնասիրել այնպես, ինչպես հին դարերի պատմությունից մեզ հասած այլ աղբյուրները։ Հետաքրքիր է, բայց Նոր Կտակարանի քննադատներն այս կերպով ուսումնասիրելով ավետարանները՝ ընդունում են Հիսուսի հարության վերաբերյալ հիմնական փաստերը։ Այստեղ պետք է շեշտեմ, որ խոսքը միայն ավետարանական ու ավանդական պատմաբանների մասին չէ, այլ Նոր Կտակարանի քննադատների լայն շրջանակի, որ դասավանդում են ոչ հոգևոր համալսարաններում ու ոչ աստվածաբանական ճեմարաններում։ Որքան էլ զարմանալի թվա, նրանցից շատերը պատմական են համարում այն բոլոր փաստերը, որոնք հաստատում են Հիսուսի հարության վարկածը։ Ահա՛ այդ փաստերն՝ ըստ հերթականության․

ՓԱՍՏ #1: Իր խաչելությունից հետո Հիսուսը Հովսեփ Արիմաթիացու կողմից թաղվեց վերջինիս պատկանող գերեզմանում։ Այս փաստը մեծ նշանակություն ունի, քանի որ սա նշանակում է, որ Հիսուսի թաղման վայրը հավասարապես հայտնի էր թե՛ հրեաներին, թե՛ Քրիստոսի հետևորդներին (ի հակադրություն Ջոն Դոմինիկ Քրոսսանի ծայրահեղ պնդումների)։ Այլապես աշակերտները երբեք չէին պնդի, որ Հիսուսը հարություն է առել Երուսաղեմում, եթե գերեզմանը դատարկ չլիներ։ Նոր Կտակարանն ուսումնասիրող մասնագետները հաստատել են այս առաջին փաստը հետևյալ փաստարկներով․

1. Հիսուսի թաղումը հաստատվում է մի հին ավանդության մեջ, որը Պողոսը մեջբերում է Ա Կորնթ․ 15.3-5 համարներում․

«Ես ձեզ փոխանցեցի այն հավատը, որը նախ ես ընդունեցի․ այն, որ

Քրիստոսը մեռավ մեր մեղքերի համար, ինչպես ասում էին Սուրբ Գրքերը,

թաղվեց և երրորդ օրը հարություն առավ՝ դարձյալ Սուրբ Գրքերի համաձայն,

ու երևաց Պետրոսին և ապա՝ տասնմեկ առաքյալներին»։

Պողոսը ոչ միայն գործածում է «ընդունեցի» և «փոխանցեցի» տիպիկ ռաբբունական տերմինները՝ նկատի ունենալով այն տեղեկատվությունը, որը փոխանցում է կորնթացիներին, այլև 3-5 համարներում գործածում է գրական ոճավորվածությամբ ձևավորված չորստողանի ֆորմուլա, որն ընդհանրապես չի բնութագրում Պողոսի գրելաոճը։ Մասնագետները համոզված են, որ Պողոսը, ինչպես ինքն է ասում, մեջբերում է հին ավանդությունից, որն ինքն էր ստացել Քրիստոնյա դառնալուց հետո։ Այս ավանդությունը հավանաբար Պողոսը ստացել էր Երուսաղեմ այցի ժամանակ մոտավորապես մ․թ․ 36 թվականին, երբ երկու շաբաթ անցկացրել է Կեփասի ու Հակոբոսի հետ, որպեսզի փաստեր հավաքեր (Գաղ․ 1.18)։ Դա Հիսուսի մահից մոտավորապես հինգ տարի հետո էր։ Այսքան կարճ ժամանակահատված հետո և այսքան անձնական սերտ կապերի պարագայում դժվար թե կարողանանք ասել, որ այս մեջբերումը պարզապես լեգենդ էր։

2. Թաղման պատմության հին աղբյուր է Մարկոսի թողած մանրամասն հիշատակությունն իր ավետարանում։ Ավետարանները բաղկացած են Հիսուսի կյանքի տարբեր «կադրերից», որոնք երբեմն միմյանց կապված չեն ու չեն պահպանում ժամանակագրական հերթականություն։ Սակայն, երբ հասնում ենք Հիսուսի տանջանքների պատմությանը, մենք կարդում ենք հերթականությամբ գրված, մեկ միտքը մյուսի վրա շարադրած շարունակական պատմություն։ Սա ենթադրում է, որ տանջանքների պատմությունը ավետարանի մեջ գրելիս Մարկոսը հենց ինքն է հանդիսանում այդ ամբողջ տեղեկատվության աղբյուրը։ Շատ պատմաբաններ կարծում են, որ Մարկոսի ավետարանն ամենահինն է, իսկ Հիսուսի չարչարանքների վերաբերյալ Մարկոսի աղբյուրներն ամենահինն են: Չորս ավետարանների համեմատությունը ցույց է տալիս, որ չորս պատմությունները չեն հեռանում միմյանցից մինչև թաղումից հետո եղած հատվածները։ Սա ցույց է տալիս, որ թաղման մասին հիշատակությունը չարչարանքների շարունակությունն էր։ Կրկին, քանի որ դեպքերի ու գրավոր հիշատակությունների մեջ եղած տարիների տարբերությունը չնչին է, այս դեպքերը լեգենդ չենք կարող համարվել։

3. Որպես Հիսուսին մեղադրող հրեական ատյանի անդամ՝ Հովսեփ Արիմաթիացին դժվար թե քրիստոնյաների հորինած կերպարը լիներ, քանի որ Հիսուսին մեղադրելու դերը ստանձնելու համար շատ մեծ վրդովմունք կար հրեա առաջնորդների նկատմամբ (I Թես. 2.15)։ Այդ իսկ պատճառով էլ անհավանական է, որ քրիստոնյաները կհորինեին Հիսուսին մեղադրող ատյանի նման անդամ, որը Հիսուսի մարմինը կպատվեր՝ հնարավորություն տալով պատշաճ կերպով թաղվելու՝ հասարակ հանցագործի պես թաղվելու փոխարեն։

4. Թաղման այլ պատմություն գոյություն չունի։ Եթե Հովսեփի կողմից թաղումը կազմակերպելու հիշատակությունը մտացածին էր, ապա գոնե այլ պատմական հիշատակություններ պետք է լինեին այն մասին, թե ինչ եղավ Հիսուսի մարմնի հետ, կամ էլ գոնե այլ լեգենդներ կհյուսվեին։

Այս և այլ պատճառներով նորկտակարանյան քննադատների մեծամասնությունը համաձայնում են, որ Հիսուսը թաղվել էր Հովսեփ Արիմաթիացուն պատկանող գերեզմանոցում։ Ըստ Քեմբրիջի համալսարանի դասախոս Ա․Թ․ Ռոբինսոնի՝ Հիսուսի թաղումը գերեզմանոցում «Հիսուսի վերաբերյալ ամենավաղ ու ամենահաստատված փաստերից մեկն է»։ [1]

ՓԱՍՏ #2․ Խաչելությանը հաջորդող կիրակի օրը Հիսուսին հետևող մի խումբ կանայք Հիսուսի գերեզմանը դատարկ գտան։ Պատմաբաններն այս եզրակացության են հանգել հետևյալ պատճառներից ելնելով․

1. Դատարկ գերեզմանի մասին հիշատակությունը նույնպես Մարկոսի կողմից գրված չարչարանքների թեմայի շարունակությունն է։ Մարկոսի պատմությունը չի վերջանում մահվամբ ու պարտությամբ, այլ՝ դատարկ գերեզմանով, որը բառացիորեն չարչարանքներ ու թաղման պատմության շարունակությունն են՝ լեզվական առումով պահպանելով քերականական ու շարադասական բոլոր կանոնները։  

2. Պողոսի կողմից Ա Կորնթ․ 15.3-5 համարներում գրված հին ավանդությունը նույնպես հիշատակում է դատարկ գերեզմանի փաստը։ Առաջին դարի յուրաքանչյուր հրեայի համար ասել, որ մեռած մարդը «թաղվել է ու հարություն է առել», նշանակում է, որ գերեզմանը դատարկ է մնացել, իսկ «երրորդ օրը» արտահայտությունը վերաբերում է խաչելությունից հետո երրորդ օրվան։ Պողոսի մեջբերած չորստողանի ավանդությունը ամփոփում է ավետարանների զեկույցները և վաղ շրջանում առաքյալների հիմնական քարոզը (Գործք 13. 28-31), հետևաբար երրորդ տողը համապատասխանում է դատարկ գերեզմանի պատմությանը։

3. Պատմությունը պարզ է ու չի պարունակում լեգենդային տարրեր։ Որպեսզի համեմատական կարգով գնահատենք, թե որքան հստակ է Մարկոսի տեղեկատվությունը, հարկավոր է համեմատել Մարկոսի զեկույցը երկրորդ դարում գրված անվավեր համարվող ավետարանների լեգենդային պատմությունների հետ, որոնցում նկարագրվում է՝ իբր Հիսուսին տեսել են գերեզմանից դուրս գալիս, նրա մի ձեռքը հասնում է ամպերին, իսկ իր ետևից խոսող խաչ է պատկերվում։

4. Այն փաստը, որ կանանց վկայություններն առաջին դարի Պաղեստինում հաշվի չէին առնվում, հօգուտ դատարկ գերեզմանը գտնելու կանանց դերի մասին է խոսում։ Ըստ պատմիչ Հովսեփոսի՝ կանանց վկայությունն այնքան անարժեք էր այդ ժամանակաշրջանում, որ նույնիսկ հրեական օրենքի ատյաններում դրանք չէին էլ լսում։ Եթե պատմությունը լեգենդային լիներ, ապա դրանում դատարկ գերեզմանն արական սեռի աշակերտները կգտնեին։

5. Հրեաների կողմից ամենավաղ մեղադրանքն այն էր, որ աշակերտներն էին գողացել Հիսուսի մարմինը (Մատթ. 28.15), ինչը ցույց է տալիս, որ մարմինն իրապես գերեզմանում չէր։ Աշակերտների պնդումներին ի պատասխան հրեաներն ասում էին «Նա հարություն է առել մեռելներից», որը ցույց չէր տալիս գերեզմանի դատարկ լինելը կամ աշակերտների ծիծաղելի ֆանատիզմը, այլ այն, որ իրենք մեղադրում էին աշակերտներին մարմինը գողանալու մեջ։ Սա քրիստոնեության հակառակորդների կողմից նույնպես փաստում է, որ գերեզմանն իրոք դատարկ էր։

 

Կարող ենք այլ փաստեր էլ թվել, սակայն, կարծում եմ, այսքանը բավական է ցույց տալու համար, որ, ինչպես հարության մասնագետ, ավստրիացի Ջեյքոբ Քրեմերն է ասում, «Պատմաբանների մեծամասնության համար դատարկ գերեզմանի վերաբերյալ աստվածաշնչյան պնդումները միանգամայն հիմնավոր են»։ [2]

 

ՓԱՍՏ #3: Մի շարք առիթներով ու զանազան հանգամանքներում տարբեր մարդիկ ու խմբեր տեսել են Հիսուսին կենդանի՝ մեռելներից հարություն առած։ Սա փաստ է, որն համընդհանուր կերպով ընդունվում է Նոր Կտակարանի մասնագետների կողմից հետևյալ պատճառներով․

1. Պողոսի կողմից Ա․ Կորնթ 15. 5-7 համարներում թվարկվում են այն մարդկանցից մի քանիսը, որոնց Հիսուսը հայտնվել էր, ինչ էլ փաստում է, որ նմանատիպ հանդիպումներ իրոք եղել էին։ Այդ ցուցակի մեջ են Պետրոսը, տասներկուսը, 500 եղբայրները, Հակոբոսը։

2.  Ավետարաններում հիշատակված հանդիպումները Հիսուսի հետ իր մահից հետո միմյանիցից անկախ հաստատում են, որ այդ դեպքերը եղել են։ Այս փաստը պատմական կարևոր հետք է թողնում։ Պետրոսի հետ ունեցած հանդիպումը վավերացվում է Ղուկասի կողմից, իսկ տասներկուսին հանդիպելու դեպքը՝ Ղուկասի ու Հովհաննեսի կողմից։ Բացի այդ ունենք «անկախ վկա» Գալիլեայում Մարկոսի, Մատթևոսի ու Հովհաննեսի ավետարաններում հիշատակված հանդիպումների համար, ինչպես նաև Մատթևոսի ու Հովհաննեսի ավետարաններում կանանց՝ Հիսուսի հետ հանդիպելու հիշատակությունները։

3. Որոշակի հանդիպումներ պատմության մեջ նշանակալի հետք են թողել։ Օրինակ՝ ավետարաններից մենք ունենք լավ ապացույցներ, որ ո՛չ Հակոբոսը, ո՛չ Հիսուսի փոքր եղբայրները Հիսուսի ապրած տարիների ընթացքում չեն հավատացել Հիսուսին։ Որևէ պատճառ չունենք մտածելու, որ վաղ շրջանի եկեղեցին պետք է մտացածին պատմություններ հորիներ Հիսուսի ընտանիքի անհավատության վերաբերյալ, եթե իրենք ողջ ընթացքում Հիսուսի հավատարիմ հետևորդները լինեին։ Սակայն անհերքելի փաստ է, որ Հակոբոսն ու իր եղբայրները Հիսուսի մահից հետո դարձան ակտիվ քրիստոնյա հավատացյալներ։ Հակոբոսը նույնիսկ համարվեց առաքյալ ու հետագայում դարձավ Երուսաղեմի եկեղեցու առաջնորդներից մեկը։ Ըստ առաջին դարի պատմիչ Հովսեփոսի՝ Հակոբոսը Քրիստոսի հանդեպ ունեցած հավատքի պատճառով է նահատակվել մ․թ․ 60-ական թվականներին։ Մեզանից շատերն ունեն եղբայրներ։ Ի՞նչ պետք է լիներ, որ դու սկսեիր հավատալ, որ քո եղբայրը Տերն է, ու այնպես հավատայիր, որ հանուն դրա պատրաստ լինեիր կյանքդ զոհել։ Արդյո՞ք կասկածի տեղ է մնում, որ Հիսուսի փոքր եղբոր հավատքի նշանակալի փոփոխությունը տեղի ունեցավ, քանի որ, ինչպես Պողոսն է ասում, «հետո նա հայտնվեց Հակոբոսին»։

Նույնիսկ հարության ամենաառաջատար քննադատ, գերմանացի Գերտ Լեդեմանն ինքն է ընդունում, որ «կարող ենք պատմականորեն հաստատել, որ Պետրոսն ու մյուս աշակերտները Հիսուսի մահից հետո ունեցել էին այնպիսի փորձառություններ, որոնցում Հիսուսն իրենց հայտնվել էր՝ որպես հարություն առած Քրիստոս»։ [3]

 

ՓԱՍՏ #4: Առաջին աշակերտները հավատում էին, որ Հիսուսը հարություն է առել մեռելներից, թեև իրենք ունեին բոլորովին հակառակ նախատրամադրվածություններ։ Մտածե՛նք, թե իրավիճակի էին առնչվել աշակերտները խաչելության ժամանակ․

1. Իրենց առաջնորդը մեռած էր։ Իսկ հրեաները չէին հավատում, որ իրենց Մեսսիան մահանալու է, ավելին՝ դեռ հարություն էլ պիտի առնի։ Մեսսիան պետք է հաղթեր Իսրայելի թշնամիներին (Հռոմին) ու վերականգներ Դավթի թագավորությունը, ոչ թե չարչարվեր ու տառապեր, վերջում էլ հանցագործի ամոթալի մահով մահանար։

2. Հրեական օրենքի համաձայն Հիսուսի՝ որպես հանցագործի մահապատիժը ցույց էր տալիս, որ իրեն հերետիկոս էին համարում՝ մարդ, որը բառացիորեն Աստծո անեծքի տակ էր (Օրինաց 21.23)։ Խաչելության աղետը աշակերտների համար պարզապես իրենց Տիրոջ վախճանը չէր, այլ այն, որ նմանատիպ խաչելությամբ փարիսեցիները, ստացվում էր, ճիշտ էին եղել ողջ ընթացքում, որ վերջին երեք տարիների ընթացքում իրենք հերետիկոսի՝ Աստծուց անիծված մեկի էին հետևել։

3. Հրեական հավատալիքները մահից հետո կյանքի գոյության վերաբերյալ բացառում էին մեռելների հարությունը դեպի փառք ու անմահություն նախքան աշխարհի վերջում համընդհանուր հարությունը տեղի կունենար։ Այն ամենն, ինչ աշակերտները կարող էին անել, այն էր, որ պահպանեին իրենց Տիրոջ գերեզմանը որպես սրբություն, մինչև Իսրայելի բոլոր արդարները հարություն կառնեին Աստծո փառքի մեջ։

Չնայած այս ամենին՝ առաջին աշակերտները հավատում էին Հիսուսի հարության փաստին ու պատրաստ էին մինչև ի մահ պայքարել այդ հավատքի համար։ Էմորիի համալսարանից Նոր Կտակարանի գիտնական Լյուք Ջոնսոնը ապշած է, որ «մի տեսակ զորավոր, վերափոխող փորձառություն էր անհրաժեշտ, որպեսզի ստեղծվեր այնպիսի մի շարժում, ինչպիսին էր քրիստոնեության սկզբնական տարածումը․․․»։ [4] Ն․Թ․ Ռայթը՝ մի ակնառու բրիտանացի գիտնական, եզրակացնում է․ «Ահա՛ թե ինչու, որպես պատմաբան ես չեմ կարող բացատրություն տալ քրիստոնեության նմանատիպ տարածմանը, եթե Հիսուսը հարություն չառներ՝ իր հետևում թողնելով դատարկ գերեզմանը»։ [5]

 

Եզրակացնենք, որ գոյություն ունեն չորս հիմնական փաստեր, որոնց շուրջ գրքեր են գրում այս թեման ուսումնասիրող պատմաբանները և որոնց հետ պետք է հաշվի նստել՝ որպես պատմական փաստերի։ Դրանք են՝ Հովսեփ Արիմաթիացու կողմից Հիսուսի թաղումը, դատարկ գերեզմանի հայտնաբերումը, ետմահու հանդիպումները և առաջին աշակերտների հավատքն առ հարություն։

Այժմ հարցն այն է, թե ո՞րն է այս չորս փաստերի լավագույն բացատրությունը։ Շատ պատմաբաններ ագնոստիկ կերպով են հարցին մոտենում, սակայն շատերն էլ ընդունում են, որ այս ամենի լավագույն բացատրությունն այն է, որ «Աստված հարություն է տվել Հիսուսին մեռելներից»։

Իր՝ «Արդարացնելով Պատմական Նկարագրություններ» գրքում Ք․Բ․ ՄքՔուլաղը  թվարկում է վեց թեստային մեթոդներ, որոնցով պատմաբանները որոշում են, թե որն է տվյալ պատմական փաստի լավագույն բացատրությունը։ [6] «Աստված հարություն է տվել Հիսուսին մեռելներից» վարկածն անցնում է այս բոլոր թեստերը․

1. Այն ունի բացատրությունների մեծ շրջանակ։ Այն բացատրում է, թե ինչու էր գերեզմանը դատարկ, թե ինչու աշակերտներն ունեցան Հիսուսի հետ ետմահու հանդիպումներ, թե ինչու քրիստոնեական հավատն առաջացավ։   

2. Այն ունի բացատրություններ, որոնք ուժ ունեն։ Այն բացատրում է, թե ինչու էր Հիսուսի մարմինն անհետացել, թե ինչու էին մարդիկ շարունակ տեսնում Հիսուսին կենդանի, թեև նա հարապարակայնորեն մահապատժի էր ենթարկվել և այլն։

3. Այն ճշմարտանման է։ Հաշվի առնելով Հիսուսի սեփական, զուգահեռներ չունեցող կյանքն ու պնդումները, հարությունը որպես աստվածային կերպով հաստատում է այդ ծայրահեղ պնդումները։

4. Այն մասնավոր դեպքի համար չէր հորինվել։ Այս փաստի համար ևս մեկ վարկած է հարկավոր՝ այն, որ Աստված գոյություն ունի։ Թեև այս հավելյալ վարկածի կարիքը չկա, եթե մեկն արդեն հավատում է, որ Աստված գոյություն ունի։

5. Այն համապատասխանում է ընդունված հավատալիքներին։ Այն վարկածը, որ «Աստված Հիսուսին հարություն է տվել մեռելներից» ոչ մի կերպ չի հակասում այն տարածված կարծիքին, որ մարդիկ բնականոն կերպով մեռելներից հարություն չեն առնում։ Քրիստոնյաները հավատում են դրան այնպես, ինչպես այն վարկածին, որ Աստված է հարություն տվել Հիսուսին մեռելներից։

6. Այս իր մրցակից վարկածների համեմատ առաջ է անցնում ու բավարարում է նախորդ հինգ պայմանները։ Պատմության ընթացքում բազում այլ տարբերակներ են առաջարկվել վերոհիշյալ դեպքերը բացատրելու համար, օրինակ՝ դավադրության տեսությունը, թվացիկ մահվան տեսությունը, հալյուցինացիաների վարկածը և այլն։ Այդ վարկվածները համընդհանուր կերպով մերժվել են ժամանակակից  պատմաբանների կողմից։ Այս նատուրալիստական վարկածները չեն կարողացել բավարարել նշված հինգ նախապայմաններն այնքան լավ, որքան հարության վարկածը։

 

Այս ամենը սկեպտիկ քննադատներին դնում է դժվարին կացության մեջ։ Տարիներ առաջ Հիսուսի հարության վերաբերյալ մի դեբատի էի մասնակցում Կալիֆոռնիայի Իրվայն Համալսարանի դասախոսներից մեկի հետ։ Նա իր ավարտական թեզը գրել էր հարության մասին ու ամբողջությամբ ծանոթ էր եղած փաստերի հետ։ Նա չէր կարողանում ժխտել Հիսուսի փաստացի թաղման, դատարկ գերեզմանի ու ետմահու հայտնությունների դեպքերը, ինչպես նաև այն փաստը, թե ինչպես էին աշակերտները համոզված հարության իրականության մեջ։ Այսպիսով, իր միակ ելքն այս իրադարձությունները բացատրելու համար այլընտրանքային տարբերակների դիմելն էր։ Նա վիճում էր, որ Հիսուս Նազովրեցին ուներ մարդկանցից գաղտնի պահված զույգ եղբայր, ում մանուկ ժամանակ առանձնացրել էին, և այդ եղբայրը մեծացել էր այլ վայրում։ Այդ եղբայրը Հիսուսի խաչելության ժամանակ վերադառնում է Երուսաղեմ, գողանում է Հիսուսի մարմինը գերեզմանից ու ներկայանում է աշակերտներին, որոնք էլ իրենց հերթին սխալմամբ եզրակացրել են, որ Հիսուսը հարություն է առել։ Այժմ ժամանակ չեմ ծախսի՝ գրելու, թե ինչպես հերքեցի այդ տեսությունը։ Սակայն այս օրինակը լուսաբանում է սկեպտիկների անհույս փորձերը, որոնցով նրանք փորձում են ինչ-որ կերպ հերքել Հիսուսի հարության փաստը։ Իրականում այս փաստարկներն այնքան զորավոր են, որ հրեա առաջատար աստվածաբաններից մեկը՝ Փինչաս Լապիդեն, որը դասավանդում էր Իսրայելի Եբրայական Համալսարանում, հրապարակավ հայտարարեց, որ համոզված է, որ Իսրայելի Աստված Հիսուս Նազովրեցուն հարություն է տվել մեռելներից՝ հիմնվելով այս փաստերի վրա։ [7]

 

Հիսուսի հարության նշանակալի է այնքանով, որ նա պարզապես մի սովորական մարդ չէր, ով հարություն էր առել մեռելներից, այլ Հիսուս Նազովրեցին էր, ում խաչելությունը հրահրել էին հրեա առաջնորդները, քանի որ նա աստվածային իշխանություն ունենալու պնդումներ էր անում, ինչն այդ ժամանակ հայհոյություն էր համարվում։ Եթե այդ մարդը հարություն է առել մեռելներից, ապա այն Աստված, ում նա ենթադրաբար հայհոյում էր, ակնհայտ կերպով հաստատել ու վավերացրել է իր պնդումները։ Այսպիսով, կրոնական հարաբերականության ու բազմակարծության այս դարաշրջանում Հիսուսի հարության փաստը ամուր հիմք է հանդիսանում, որի վրա քրիստոնյաները վստահ կանգնում են՝ հավատալով, որ Աստված հայտնվել է մարդկանց Հիսուսի անձի միջոցով։ 

 

  • [1] Ջոն ԱԹ Ռոբինսոն, «Աստծո մարդկային դեմքը» (Փիլադելֆիա, 1973), Էջ՝ 131։
  • [2] Ջեյքոբ Քրեմեր, «Զատկի ավետարանները, պատմություններ պատմության մասին» (Շտուտգարդ, 1977), էջեր՝ 49-50։
  • [3] Գերտ Լեդեմանն, «Ի՞նչ իրականում պատահեց Հիսուսին» (Վեսթմինսթեր Ջոն Նոքս հրատարկչություն, 1995), էջ՝ 80։
  • [4] Լյուք Թիմոթի Ջոնսոն, «Իրական Հիսուսը» (Սան Ֆրանցիսկո, 1996), էջ՝ 136։
  • [5] Ն․Թ․ Րայթ, «Նոր չփոխված Հիսուսը», Christianity Today (Սեպտեմբեր 13, 1993), էջ՝ 26։
  • [6] Ք․ Բեհան ՄքՔուլաղ, «Վավերացնելով պատմական նկարագրությունները» (Քեմբրիջ, Քեմբրիջի համալսարանական հրատարակչություն, 1984), էջ՝ 19։
  • [7] Փինչաս Լափիդե, «Հիսուսի հարությունը» (Լոնդոն, 1983)։
  • Սուրբգրային համարները մեջբերված են Աստվածաշնչի Աշխարհաբար Թարգմանությունից՝ Երրորդ վերանայված հրատարակությունից։