A ekziston Perëndia? Bisedë me një prej folozofëve më ndikues të kohës sonë.

“A ekziston Perëndia?”

 Bisedë me një prej folozofëve më ndikues të kohës sonë.

Intervistoi: Kaon Serjani

A ekziston Perëndia? A ka të dhëna të mjaftueshme për të provuar ekzistencën e tij? Nëse me të vërtetë do të kishte Zot, a nuk do t’i jepte ai fund ligësisë dhe vuajtjeve në botë?

Këto dhe pyetje të tjera i diskutova posacërisht për audiencën shqiptare me Dr. William Lane Craig, i cili në vitin 2016 u shpall nga “The Best Schools” si një prej pesëdhjetë filozofëve më ndikues të kohës sonë. Dr. Craig ka debatuar prej shumë dekadash me mendimtarët më të njohur ateist si  Richard Dawkins, Christopher Hitchens, Sam Harris., Lawrence Krauss, Rebecca Goldstein, etj.

Dr. Craig eshtë Profesori i Filozofisë në Talbot School of Theology në Kaliforni. Ai ka kryer studimet universitare në Kolegjin Wheaton (baçelor 1971) dhe studimet master në Trinity Evangelical Divinity School (master 1974, master 1975). Dr. Craig mori gradën shkencore Doktor is Philosofisë nga Universiteti i Birmingemit (Angli, 1977) dhe titullin Doktor i Teologjisë nga Universiteti i Munihut (Gjermani, 1984). Dr. Craig është autor ose redaktor i më shumë se tridhjetë librave, duke përfshirë “Argumenti kozmologjik i Kalamit”, “Paranjohja hyjnore dhe liria njerëzore”, “Kozmologjia e teizmit, ateizmit dhe shpërthimit të madh”, dhe “Perëndia, koha dhe përjetësia”, si edhe i mbi njëqind artikujve në revista shkencore të filozofisë dhe teologjisë, përfshirë në “Revista e Filozofisë”, “Studime nga Dhjata e Re”, “Tremujorja filozofike amerikane”, “Studime filozofike”, “Filozofia”, dhe “Revista britanike për filozofinë e shkencës”.

Kaon Serjani: Dr. Craig, dua t’ju falënderoj që keni ndarë kohë për t’iu përgjigjur disa prej pyetjeve që kanë shqiptarët në lidhje me çështjet e besimit. Do të doja ta nisnim bisedën duke diskutuar pak në lidhje me emrin e shërbesës tuaj, “Besim i Arsyeshëm”. Këto dy fjalë që keni vënë bashkë, arsyeja dhe besimi, a nuk janë të papërputhshme me njëra-tjetrën? Në përgjithësi, duket sikur njeriu ose e pranon diçka si të vërtetë përmes besimit për shkak se bëhet fjalë për diçka të marrë si një zbulesë hyjnore e të besuar si e tillë, ose përdor arsyetimin për të mbërritur tek e vërteta. A nuk shihni një kontradiktë këtu?

Dr. Craig: Jo, Kaon, aspak. Emri i shërbesës vjen nga libri im “Besim i Arsyeshëm”, titull që në fakt ma sugjeroi botuesi im. Titulli i librit ishte ideja e botuesit dhe, me qenë i sinqertë, nuk më pëlqeu në fillim. Kjo sepse m’u duk disi i mërzitshëm. “Besim i Arsyeshëm” nuk tingëllon emocionues apo provokues. Por, siç edhe ti po e vë në dukje, ajo që unë nuk kisha dalluar ishte se në mendjen e shumë njerëzve është shumë provokuese të flasësh për besim të arsyeshëm. Për disa njerëz tingëllon si kundërshti, por unë mendoj se kjo ndodh për shkak të një keqkuptimi të natyrës së besimit. Në kuptimin biblik, besim do të thotë të zësh besë ose të përkushtohesh ndaj diçkaje që e di se është e vërtetë. Kështu, bazuar në arsye, ne mund të dimë se diçka është e vërtetë e pastaj ta vëmë besimin dhe përkushtimin tonë në atë gjë, sipas kësaj bindjeje. Një shembull për këtë është nga disa vite më parë, kur bëra një operacion në sy. Para se të lejoja dikë të bënte prerje në sytë e mi, bëra kërkime për t’u siguruar se kush ishte kirurgu më i mirë për kornenë në Shtetet e Bashkuara. Vetëm pasi u sigurova se ky ishte kirurgu më i mirë, e vendosa besimin në të dhe e lejova të bënte diçka aq rrënjësore sa të më operonte sytë. Ky, pra, do të ishte një shembull besimi të arsyeshëm. Besimi që pata në atë doktor ishte veprim i arsyeshëm.

K.S.: Si lidhet kjo me besimin në Perëndinë?

Dr. Craig: Mendoj se besimi në Perëndinë është shumë i arsyeshëm. Mendoj se këndvështrimi se Perëndia ekziston shpjegon një seri të gjatë të dhënash nga përvoja njerëzore dhe, për më tepër, mendoj se provat historike në lidhje me personin e Jezusit nga Nazareti formojnë një bazë të mirë për të besuar se Perëndia është zbuluar vendosmërisht në personin e Jezusit nga Nazareti, sidomos duke e ringjallur Atë prej së vdekuri. Kështu, në këto baza, mendoj se është jashtëzakonisht e arsyeshme të vihet besimi në Jezusin.

K.S.: I kam ndjekur debatet tuaja. Në to, jeni ju dhe një ateist që debatoni. Por një pyetje bazë që kam unë ka të bëjë me “A ekziston Perëndia?”, pyetje kjo për të cilën e di se keni shkruar gjerësisht. Kush mendoni se e ka barrën e provës? A duhet ta vërtetojë teisti ekzistencën e Perëndisë, apo ateisti të japë prova për mosekzistencën e Tij? Çfarë mendoni?

Dr. Craig: Kjo është një pyetje me rëndësi kritike. Unë kam marrë pjesë për tetë vjet nëpër gara debatesh mes shkollave të mesme dhe universiteteve. Zakonisht, në debate akademike, rezoluta e një debati parashtrohet si një propozim në pohore. P.sh., “Rezoluta: Qeveria e Shteteve të Bashkuara duhet t’i japë më shumë mbështetje ushtarake kombeve të tjera”. Në këtë rast, personi që mbështet propozimin ka barrën e provës për ta mbështetur atë. Por, në rast se tema për debat është bërë në formë pyetje, jo pohimi, si “A ekziston Perëndia?”, atëherë barrën e provës për përgjigjet përkatëse ndaj kësaj pyetjeje e kanë të dyja palët. Prandaj, kjo është arsyeja pse mund të keni vënë re se unë gjithmonë e vendos temën e debatit në formë pyetje, në mënyrë që barra e provës për të mirëvendosur qëndrimin e tyre në përgjigje të pyetjes ndahet mes të dyja palëve.

K.S.: Z. Craig, si do t’i përgjigjeshit dikujt që thotë, “Nëse Perëndia ekziston, pse rri i fshehur?”. 

Dr. Craig: Do të thosha se Perëndia ka dhënë prova të  bollshme të ekzistencës së Tij, në fakte të tilla si origjina e universit në një pikë në të shkuarën e kufizuar, akordimi i universit për jetë inteligjente, zbatueshmëria e matematikës në botën fizike, objektiviteti i vlerave morale dhe detyrave, dhe ringjallja e Jezusit prej së vdekurish. Mendoj se këto japin prova të bollshme për besim në ekzistencën e Perëndisë, dhe, për pasojë, nuk mendoj se ateisti mund të ankohet se Perëndia nuk ka dhënë prova të mjaftueshme për ekzistencën e Tij. Nëse ateisti pyet, “Pse nuk jep më shumë prova të ekzistencës së Tij Ai? Mund ta kishte bërë pamohueshmërisht të qartë ekzistencën e Vet duke e shkruar, p.sh., emrin në yje e të thoshte “Perëndia ekziston!”, a diçka e tillë. Në atë rast, do të thosha se Perëndia e di sa prova të japë që t’u mundësojë njerëzve të lirë të marrin një vendim të arsyeshëm nëse duan të besojnë në Të apo jo. Është përsosmërisht e pranueshme si mundësi që Perëndia ta ketë ditur se, po të jepte më shumë prova për ekzistencën e Tij, nuk do t’u kishte shërbyer gjë njerëzve për t’i sjellë në një marrëdhënie shpëtuese dashurie me Perëndinë. Ata mund edhe të besojnë se Perëndia ekziston, nëse Ai e shkruan emrin e Tij në yjet. Mund t’i shtojnë kështu edhe një artikull inventarit të gjërave që ekzistojnë, por kjo nuk është arsye për të besuar se do të prodhohej kështu një marrëdhënie dashurie me Perëndinë, e cila është pikërisht ajo çfarë i intereson Atij vërtet. Ai nuk ka interes thjesht t’i bëjë njerëzit të besojnë se ekziston. Atij i intereson të ketë një marrëdhënie dashurie, një marrëdhënie shpëtuese me njerëzit. Ndaj unë mendoj se është shumë e pranueshme ideja se Perëndia e ka ditur se ofrimi i provave shtesë ndaj atyre që tashmë kemi nuk do të kishte vlejtur për të krijuar një marrëdhënie më të madhe dashurie mes Tij dhe njerëzve.

K.S.: Unë dua të respektoj një prej shqetësimeve kryesore që nxjerrin ata që e refuzojnë ekzistencën e Zotit. Bëhet fjalë për argumentin e ligësisë dhe vuajtjes. Nëse do ta vendosja në premisa, do të ishte kështu: “Nëse ekziston një Perëndi, Ai do t’i kishte dhënë fund vuajtjes dhe ligësisë në botë. Por të gjithë e dimë se vuajtja dhe ligësia ekzistojnë. Për rrjedhojë, Perëndia nuk ekziston.” A ju duket bindës ky argument?

Dr. Craig: Në fakt, jo. E kuptoj forcën emocionale të problemit të vuajtjes dhe ligësisë. Pa dyshim, kjo e bën emocionalisht të vështirë të besosh në Perëndinë. Por, kur e vlerësoj argumentin si filozof, mendoj se ajo premisë e parë vë mbi ateistin një barrë prove aq të rëndë sa asnjë ateist nuk ka qenë në gjendje ta mbajë. Ateistit do t’i duhej të vërtetonte se është ose e pamundur, ose e pagjasë që Perëndia të ketë arsye moralisht të mjaftueshme që e lejon ligësinë në botë dhe që pret t’i japë fund. Nuk shoh asnjë arsye për të menduar se duhej ta kishte bërë këtë tashmë, në vend që të mendoj se, në një pikë në të ardhmen, Perëndia do ta mbështjellë rrotullën e historisë njerëzore, e kështu vuajtja e ligësia do të marrin fund. Pra, kujtohem kush e ka barrën e provës për të mbështetur këto premisa. Ky është një argument i paraqitur nga ateisti, ndaj është ai që duhet të japë një argument të mirë për të menduar se, nëse ekziston një Perëndi i gjithëdashur e i gjithëpushtetshëm, tashmë do t’u kishte dhënë fund ligësisë dhe vuajtjes. Unë nuk shoh asnjë mënyrë si mund të vërtetohet kjo.

K.S.: Në librin tuaj Themele Filozofike (2017), bashkëautor i të cilit është edhe J.P. Moreland, në kapitullin ku diskutoni teoritë e njohjes, ju shkruani pak a shumë diçka të till: “nëse jemi në gjendje të dimë diçka, kjo nënkupton një dizenjues të aftësive që e bëjnë të mundur dijen.”. Tingëllon sikur prej kësaj ju mund të nxirrni një argument nga dija për ekzistencën e Perëndisë. Nëse është kështu, si do ta formulonit këtë argument?

Dr. Craig: Ky argument vjen nga filozofi i madh Alvin Plantinga, i cili thotë se teoria më e mirë në lidhje me si arrijmë të dimë se diçka është e vërtetë është kur aftësitë tona nxënëse funksionojnë siç duhet, në mjedis të përshtatshëm. Ai më pas shqyrton teoritë alternative dhe paraqet papërshtatshmërinë e tyre. Mënyra më e zakonshme si e paraqet papërshtatshmërinë e këtyre teorive alternative është përmes kryerjes së eksperimenteve të mendimit, eksperimente në të cilët të gjitha kushtet për dije plotësohen në këto teori, e megjithatë është e qartë se personi nuk e di çfarë beson. Arsyeja pse personi nuk e di këtë është për shkak se aftësitë e tij nxënëse janë në keqfunksionim. Kështu, Plantinga thotë se arsyetimi më i mirë për dijen përfshin nocionin e funksionimit të duhur të aftësive tuaja njohëse. Por pastaj shihet se kjo e vë ateistin në një situatë shumë të parehatshme, sepse ç’arsyetim mund të japë një natyralist për funksionimin e duhur? Funksionim i duhur do të thotë se diçka vepron ashtu siç është skicuar të funksiononte, gjë që nënkupton se ekziston një lloj skicuesi i aftësive tona nxënëse. Kështu, Plantinga thotë se gjithë kjo teori e dijes është një lloj argumenti për ekzistencën e Perëndisë.

K.S.: Në shkrimet tuaja, ju diskutoni edhe faktin se disa ateistë e mohojnë ekzistencën e Perëndisë jo sepse nuk gjejnë argumente për ekzistencën e Tij, por sepse nuk duan të pranojnë autoritetin hyjnor mbi jetën e tyre. Në shkrimet tuaj, ju këtë e quani “problemi i autoritetit kozmik”. Mbështetësit e këtij lloj ateizmi, mes të cilëve edhe Thomas Nagel, shprehen haptas se “nuk duan që të ekzistojë Perëndia”. Si e shpjegoni ju këtë? A ka nivele të ndryshme ateizmi? Apo do të thoshit se asnjë ateist nuk do të donte të ekzistonte Perëndia, dhe se Nagel është mes atyre që e pranojnë me guxim këtë?  

Dr. Craig: Nuk do ta thosha këtë. Mendoj se është shumë e rrezikshme të përpiqemi t’u bëjmë analizë psikike kundërshtarëve tanë. Besoj se është më mirë që motivet e tyre psikologjike t’i lëmë t’i ndreqin vetë ata me Perëndinë. Ajo që bëjmë ne është thjesht t’u përgjigjemi ashtu si na i paraqesin argumentet. Nëse na japin një argument, ne duhet t’i përgjigjemi atij argumenti duke thënë pse dështon si argument. Nuk duhet të themi, “Epo, ky argument është thjesht për t’u fshehur. Arsyeja jote e vërtetë është... ndonjë motiv psikologjik.”. Mendoj se nuk duhet ta bëjmë këtë. Nga ana tjetër, në rastin e njerëzve si Thomas Nagel, ai e ka thënë haptas këtë, ndaj ndryshon puna. Atij nuk po i bëjmë analizë psikike. Nagel ka thënë, “Nuk dua të ketë Perëndi. Nuk dua të jetoj në një univers të tillë.” Ndaj, ky është një lloj refuzimi emocional i vetërrëfyer i refuzimit të Perëndisë.

K.S.: Le të supozojmë se dikush bie dakord dhe arrin në pikën që e pranon ekzistencën e Perëndisë. Tani, nëse marrim parasysh shprehjen e vjetër, “Të gjitha rrugët të çojnë në Romë”, a mund të jetë kjo një analogji për fetë e ndryshme që ekzistojnë në botë? Domethënë, se këto fe mund të paraqesin rrugë të ndryshme, por se të gjitha të çojnë tek i njëjti Perëndi.

Dr. Craig: Mendoj se kushdo që ka studiuar fetë e botës e kupton se kjo nuk është e vërtetë. Fetë e botës paraqesin pretendime të ndryshme dhe kundërshtuese në lidhje me natyrën e realitetit përfundimtar. Për të marrë një shembull, vini përballë Budizmin dhe Islamin. Islami beson në ekzistencën e një krijuesi personal dhe skicues të universit, i cili është përsosmërisht i mirë, para të cilit jemi të gjithë mëkatarë, falja e të cilit na duhet, dhe, në mungesë të kthimit në besim tek i cili, përballemi me mallkim të përjetshëm. Budisti nuk beson asgjë prej këtyre. Budisti beson se realiteti është përfundimisht jopersonal, se nuk kemi shpirt, se nuk ka ndryshim mes të mirës e së keqes, dhe se, për pasojë, nuk ekziston problemi i fajit, se nuk ka asgjë për të cilën duhemi falur, dhe se, kur vdesim, thjesht kthehemi në të tërën dhe asgjësohemi personalisht. Kështu, Budizmi dhe Islami nuk kanë pothuajse asgjë të përbashkët dhe, për pasojë, është thjesht e pamundur të themi se që të dy mësojnë të njëjtën gjë. Tani, nëse argumentet që kam ofruar unë për ekzistencën e Perëndisë janë argumente të shëndosha, ato e ngushtojnë shumë listën e kandidatëve të mundshëm për fe të vërtetë. Këto argumente do të eliminonin jo vetëm ateizmin, por edhe politeizmin dhe çdo lloj feje panteiste, të tilla si Hinduizmi, Budizmi apo Taoizmi. Ato e ngushtojnë listën duke lënë si opsione vetëm Judaizmin, Krishterimin, Islamin dhe ndoshta Deizmin, një lloj feje të natyrës. Këto do të ishin mundësitë mes së cilave do të mund të zgjidhnim, nëse këto argumente për ekzistencën e Perëndisë janë të qëndrueshme.

K.S.: Mirë, le ta vijojmë nga këtu bisedën. Pse duhet dikush të zgjedhë krishterimin? Pse është më bindës Perëndia i krishterimit sesa hyjnitë e feve të tjera, dhe tani ne po flasim për fetë monoteiste?  

Dr. Craig: Po, e drejtë. Mendoj se, për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje, duhet të shohim personin e Jezusit të Nazaretit. Shikuesit tanë duhet të kuptojnë se Jezusi i Nazaretit nuk është thjesht një figurë fetare në xhamat e pikturuar të një katedraleje. Jezusi i Nazaretit është person real në histori, jeta e të Cilit mund të hetohet sipas standardeve të zakonshme të kërkimit historik, njësoj si për Aleksandrin e Madh dhe Jul Qesarin. Pyetja në këtë rast do të ishte, “Cila prej këtyre feve të botës jep rrëfimin më të mirë për Jezusin e Nazaretit?”. Këtu mendoj se rrëfimi i krishterë për jetën dhe mësimet e Tij, e veçanërisht për ringjalljen e Tij prej së vdekurish, është superior ndaj këtyre feve të tjera. Merrni Islamin, për shembull. Islami e mohon që Jezusi të jetë kryqëzuar. Në Kuran thuhet se ata nuk e kryqëzuan, as e vranë; vetëm sa u duk ashtu. Epo, ky është një turpërim i madh për Islamin, sepse fakti kryesor në lidhje me Jezusin e Nazaretit i pranuar nga studiuesit e historisë është se Ai vdiq me anë kryqëzimi romak. Por ja që Muhamedi dhe Kurani pikërisht këtë fakt zgjodhën të mohonin në lidhje me Jezusin. Për pasojë, kuptimi i tyre për Kush ishte Jezusi i Nazaretit nuk mund të jetë i saktë apo i vërtetë, sepse gabon në këtë fakt qendror.

K.S.:  A mund të jetë judaizmi?

Dr. Craig: Kjo do të varej nëse mendon se Judaizmi na jep një rrëfim të saktë për Jezusin. Jezusi kishte vetëkuptim radikal. Ai pretendoi se ishte Mesia i hebrenjve. Pretendoi se ishte Biri i Perëndisë në një kuptim unik që e veçonte prej mbretërve dhe njerëzve të shenjtë hebrenj. Ai pretendoi se ishte hyjnia-njeri, Biri i Njeriut, për të Cilin profetizoi profeti Daniel në Biblën hebreje. Më pas, Ai u dënua prej Gjykatës së Lartë hebreje me akuzën e blasfemisë për shkak të këtyre deklaratave, dhe iu dorëzua romakëve që ta kryqëzonin nën akuzën e tradhtisë, pasi e kishte bërë Veten Mbret të hebrenjve. Tani, po të përfundonte me kaq historia, mendoj se një hebre mund edhe të shfajësohej kur thotë se ky njeri nuk ishte gjë tjetër veçse një tjetër mashtrues mesianik i dështuar që i shkaktoi Vetes kryqëzim prej romakëve për pretendimet blasfeme e arrogante që kishte. Por, nëse Perëndia e ngriti Atë prej së vdekurish, siç pretenduan të krishterët e hershëm, kjo do të thotë se i njëjti Perëndi kundër të Cilit gjoja blasfemoi Jezusi edhe i shfajësoi ato pretendime të ashtuquajtura blasfeme për të cilat e kryqëzuan. Kështu, pyetja kyçe këtu është çfarë ndodhi me Jezusin pas kryqëzimit? Po ashtu, shkurtimisht, shumica e historianëve që e kanë eksploruar këtë çështje bien dakord në tre fakte. I pari, se varri ku u varros Jezusi u gjet bosh kur ndjekëset e Tij femra shkuan aty mëngjesin e të dielës pas të premtes së kryqëzimit. Së dyti, se më pas edhe individë e grupe të ndryshme njerëzish përjetuan shfaqje të Jezusit të ringjallur prej së vdekurish. Së treti, se dishepujt origjinalë besuan në mënyrë të papritur e të sinqertë se Perëndia e kishte ngritur Jezusin prej së vdekurish, pavarësisht se çdo predispozitë do t’i shtynte të besonin të kundërtën. Tani, këto janë faktet. Pyetja që shtrohet është se “Cili është shpjegimi më mirë i mundshëm për këto fakte?” Nuk mund të mendoj ndonjë shpjegim tjetër më të mirë për këto fakte sesa shpjegimi që vetë dishepujt dhanë: që Perëndia e ngriti Jezusin prej së vdekurish. Për këtë arsye, mendoj se hebreu që beson në Bibël duhet të thotë, “Ai paska qenë vërtet Mesia, dhe unë do ta ndjek e do ta bëj Zotin tim Atë.”.

K.S.: Një prej kundërshtimeve që kam hasur në shërbesën time në Shqipëri  është se, pavarësisht veprës shpenguese të Jezusit në kryq, duket se jo të gjithë njerëzit do të shpëtohen. Disa prej tyre do të përfundojnë të ndarë prej pranisë së Perëndisë. Pse nuk munded dot t’i falë të gjithë njerëzit një Perëndi i gjithëfuqishëm?

Dr. Craig: Perëndia e zgjasë faljen për të gjithë njerëzit, por kjo falje duhet pranuar, që të ndodhë pajtimi. Dhe, për sa kohë njerëzit kanë vullnet të lirë, Perëndia nuk mund t’i detyrojë ta pranojnë faljen e Tij për mëkatet e tyre. Pra, në njëfarë kuptimi, nuk mendoj se Perëndia dërgon ndokënd në ferr. Ai qëndron me krahët hapur, gati të falë e të pajtohet, por njerëzit e refuzojnë Perëndinë në mënyrë të pakthyeshme në lirinë e tyre, duke e ndarë kështu veten prej Tij përgjithmonë. Pra, në njëfarë kuptimi, nuk është Perëndia që i dërgon njerëzit në ferr; ata shkojnë vetë atje. Do të thosha, pra, se Perëndia i fal falas të gjithë njerëzit; ose të paktën se Ai ua ofron atyre këtë falje. Por e vendosim ne a do ta pranojmë atë hir dhe pajtim, apo do ta refuzojmë.

K.S.: Dr. Craig, a keni ndonjë mesazh të fundit që doni t’u dërgoni lexuesve shqiptarë?

Dr. Craig: Epo, unë mendoj së Shqipëria ka vuajtur pa masë për shumë, shumë dhjetëvjeçarë nën tiraninë e marksizmit sovjetik dhe, ndërsa vendi hyn në një shekull të ri dhe thur një udhë të re, shpresoj që shqiptarët do të marrin në konsideratë besimin e krishterë përkundër ateizmit që marksizmi u përpoq t’u detyronte për aq shumë dhjetëvjeçarë. Tani është një epokë e re, një ditë e re, dhe besimi i krishterë po rritet me ritme marramendëse kudo në botë: në Azi, në Afrikë, në Amerikën Latine. Ky besim po rritet kudo në botë, dhe besoj se do të ishte e mrekullueshme nëse shqiptarët do t’i konsideronin rishtazi deklaratat e Jezus Krishtit e të ktheheshin tek Ai për të gjetur kështu pajtim dhe bashkësi me Perëndinë.

K.S.: Dr. Craig, ishte kënaqësi për mua të diskutoja me ju. Ju falënderoj shumë për kohën dhe mendimet tuaja!

Dr. Craig: Kënaqësia ishte e gjitha e imja.